Tytułowe „20 MG OK” odnosi się do dawki leku, która okazała się skuteczna. „OK” niesie ze sobą ambiwalentne znaczenie: z jednej strony symbolizuje moment ulgi, który pojawia się po długich poszukiwaniach i eksperymentach, gdy w końcu udaje się ustalić odpowiednią dawkę leku. Z drugiej strony „OK” sugeruje oswojenie się z rutyną podawania leków, która zaspokaja doraźne potrzeby, ale jednocześnie zmusza do zaakceptowania stagnacji. Rutyna, choć dająca poczucie bezpieczeństwa, zaczyna wkrótce rządzić życiem, ustawia je według własnych zasad, skazując na powtarzalność działań. Monotonia zrutynizowanych działań oraz ślady, jakie po sobie pozostawiają, stają się dla Niesterowicz punktem wyjścia do eksperymentu łączącego intuicyjne próby, w ramach wybranego medium swoich prac, wraz z refleksją nad dominującą rzeczywistością.
Proces twórczy Anny Niesterowicz łączy technikę kolażu z wykorzystaniem płytek żelowych, które umożliwiają odbicia na papierze. Nawiązując do tradycji monotypii, rozwijanej w Polsce przez artystów takich jak Maria Jarema, Niesterowicz wprowadza przypadkowość jako kluczowy element swojej pracy. Kolaże, które konstruuje z różnych materiałów, a następnie przykłada do żelowej płytki, odbijają swój zarys na kolejno nakładanych na płytkę warstwach farby, kształtując ostateczny obraz, który wyłania się na końcu, dopiero po odbiciu na papierze. Proces ten charakteryzuje się powtarzalnością, pozostając jednocześnie otwartym na nieprzewidziane efekty. Łańcuch czynności wymaganych do osiągnięcia ostatecznego rezultatu oraz przerwy między kolejnymi etapami pracy stale stwarzają możliwość do zmiany decyzji, pozwalając artystce na spontaniczne przekształcanie obrazu.
Nawiązując do teorii Formy Otwartej Oskara i Zofii Hansenów (1958), która postrzega architekturę, a w szerszym ujęciu również sztukę, jako medium komunikacyjne, Niesterowicz w swojej pracy, rezygnuje z planowania na rzecz improwizacji. Tym sposobem pierwszy gest staje się punktem wyjścia dla sekwencji, w której ostateczna forma pozostaje otwarta aż do zakończenia procesu. W duchu procesualnych i dydaktycznych ćwiczeń Grzegorza Kowalskiego, byłego asystenta Oskara Hansena, w którego pracowni Niesterowicz studiowała na Wydziale Rzeźby Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, artystka kieruje swoją uwagę na wartość samego działania. W monotypiach element przypadkowości przenika cały proces twórczy. Artystka na każdym etapie potwierdza „OK” jako metonimię potencjału nowych kierunków. Proces ten odzwierciedla strukturę dialogu, w którym znaczenie nie jest z góry określonym celem, lecz wynika z samego procesu aktu wymiany: każdy gest, przyjmowany przez drugą stronę, jednocześnie spotyka się z odpowiedzią, która go modyfikuje. Rozdzieranie, układanie, malowanie i ugniatanie płyty stają się dialogiem toczącym się między artystką a materiałem.
W swoich pracach Niesterowicz wykorzystuje również blistry po lekach, które stanowią ślad codziennego mozołu podawania leków – odpady, które po zużyciu nie podlegają recyklingowi i trafiają do zmieszanych śmieci. Niesterowicz poddaje je ponownemu „odgniataniu”, wykorzystując je do tworzenia monotypii oraz rzeźbiarskich asamblaży, które stają się tytułowym elementem jej wystawy. Wykorzystywane opakowania po lekach przywołują na myśl prace Damiena Hirsta, którego zrekonstruowane tabletki, szafki i apteki komentują estetyczne uwodzenie współczesnej farmacji oraz obietnicę – przekazywaną w sposób subliminalny za pomocą środków wizualnych – że leki mogą wyleczyć wszelkie dolegliwości. Hirst, oddzielając estetyczne cechy opakowań od ich zawartości, nadaje większą autonomię formom, dążąc do tego, by sztuka obrazowała nadzieję, jaką ludzie pokładają w medycynie, starając się tym samym wzbudzić tę samą nadzieję w sztuce.
W przeciwieństwie do abstrakcji Hirsta, Niesterowicz wykorzystuje pozostałości po codziennym zażywaniu leków w duchu „art brut”. Używa zużytych, nieestetycznych, pustych już blistrów jako materiału do nowych prac. Jednocześnie stają się one nośnikami jej osobistej narracji: „Nie mam czasu na więcej” – zdaje się mówić artystka – nie uciekając od możliwości sięgania po środki bezpośrednio jej dostępne.
Wedle artystki powtarzające się figury przedstawiają autorytarne sylwetki generałów, ich postawy wyrażają władzę i kontrolę, ale jednocześnie zdradzają ich potencjalną kruchość. Naprzeciw generałów stają zamyśleni giganci. Dynamiczne kompozycje, określane przez artystkę jako „zapiski z PTSD”, eksplorują tematy introspekcji, władzy i społecznych napięć. Przedstawiony taniec i walka symbolizują wysiłek oraz nieustanne zmagania ze „stanem nie-zdrowia”.
Dynamika tych postaci przypomina wcześniejszą pracę artystki – HH (2002) – wideo pokazuje młode dziewczyny wykonujące gesty zaczerpnięte z kultury hip-hopowej. Niesterowicz, usuwając te ruchy z ich pierwotnego kontekstu i pozbawiając je warstwy dźwiękowej, przekształca je w cielesny kod – choreograficzny leksykon. W ten sposób tworzy formę komunikacji niewerbalnej, złożonej z nowych wyrażeń, niosących skojarzenia wykraczające poza istniejące słowa.
Chociaż prace artystki są głęboko osobiste, nigdy nie uchylają się od krytycznej refleksji nad szerszymi problemami społecznymi. W swojej pracy dyplomowej przygotowanej pod kierunkiem prof. Kowalskiego, zatytułowanej Ciemność i Pleśń (2000), Niesterowicz stworzyła dwukanałowe wideo, które pełni rolę asynchronicznego, wirtualnego dialogu. Na jednym ekranie widzimy wuja artystki – jej ojca chrzestnego i alkoholika – wygłaszającego monolog o swoim życiu na społecznych marginesach. Równolegle na drugim ekranie Niesterowicz zadaje mu pytania o codzienne czynności związane z zaspokajaniem jego podstawowych potrzeb. Artystka tworzy dialog post-factum; wprowadza siebie jako aktywnego uczestnika, odzyskując poczucie sprawczości, które utraciła w trakcie pierwotnej interakcji. Włącza opowieść swojego wuja oraz swoje reakcje, w tkankę obiektu artystycznego, przezwyciężając uczucie zażenowania związane z jego statusem społecznym, i pozwalając prywatnej narracji stać się częścią szerszej dyskusji. Tylko w autentycznym, swobodnym dialogu, który nie dąży do żadnego z góry założonego celu, w którym można poruszyć nawet najbardziej stygmatyzowane problemy, jest możliwość otwarcia się na nowe sposoby zrozumienia i postrzegania tego co nas spotyka.
Miriam Sadowska
Anna Niesterowicz (ur. 1974, Warszawa) tworzy prace wideo, kolaże, obiekty, instalacje oraz ilustracje do prasy. Jest absolwentką pracowni Grzegorza Kowalskiego na warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. Niesterowicz pisze również teksty; w czasach studenckich publikowała w zinie Czereja, redagowanym przez Artura Żmijewskiego, poświęconym życiu „Kowalni”. Po ukończeniu studiów pracowała w Gazecie Wyborczej. Prace Niesterowicz były wystawiane w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie (2018); Kunsthalle Düsseldorf (2011); Kunsthalle Basel (2009); Zachęcie - Narodowej Galerii Sztuki w Warszawie (2007); Contemporary Art Museum St. Louis, Stany Zjednoczone (2004); Tate Modern, Londyn (2004); Museum Moderner Kunst Stiftung Ludwig, Wiedeń (2003); Galerii Arsenał, Białystok (2001). Mieszka i pracuje w Warszawie.
Widoki wystawy Anny Niesterowicz 20 MG OK, photo Marek Gardulski